Er zijn veel merken en typen luchtbuksen. Net als bij auto’s heb je merken met naam en faam en de traditionele middenklasse merken. Verder heb je de nieuwkomers (vaak uit Azië) op de markt. In de wereld van de schutters zijn deze voorkeuren of vooroordelen algemeen bekend. Intussen zijn er eigenlijk geen slechte merken meer. Voormalig Oost Europese merken zijn gefuseerd met de West Europese merken. Natuurlijk zijn er ook nieuwe (Chinese en Russische ) merken die proberen om voet aan de grond te krijgen. Naast verschillende merken zijn er ook verschillende typen buksen.
De Veerbuks
Dit zijn luchtbuksen die aangedreven worden door een zuiger en stalen veer. De meesten worden gespannen met een knikloop. Er zijn ook modellen met vaste loop en een onder- of zijspanner. Voordeel daarvan is dat de loop vastzit en vaak meer naar achteren gemonteerd is, waardoor de luchtbuks iets korter is. Door de vaste loop is het geweer nauwkeuriger. De topmodellen van de veerbuksen zijn voorzien van een gasveer. Dit is een soort ballon die de zware stalen veer vervangt.
Persluchtbuks (PCP)
Bij deze luchtbuksen (Pre Charged Pneumatic) wordt perslucht (tot 300 bar) gebruikt om de kogel uit de loop te blazen. De persluchttank is de cilinder onder de loop. Dergelijke luchtbuksen zijn door het ontbreken van de bewegende veer en zuiger veel nauwkeuriger dan de veerbuks. De PCP-luchtbuks wordt steeds populairder begint de veerbuks te verdringen. Een persluchtbuks is ongeveer 2 maal zo duur als een goede veerbuks.
Pompbuks
Een voorloper van de persluchtbuks is de pompbuks. Deze buks behoorde in het verleden tot het topsegment van luchtbuksen. Nu is het een legende waarbij de originele modellen nog worden gekoesterd door verzamelaars. Er zijn ook moderne varianten te koop. De pompbuks lijkt op de veerbuks, omdat deze ook voor ieder schot wordt “gespannen” door met één of meer pompbewegingen luchtdruk op te bouwen in een reservoir. Net als de veerbuks is dit een enkelschots geweer, waar steeds maar één kogel (pellet) in de loop wordt gelegd. Anders dan de veerbuks heeft de pumpbuks (net als de persluchtbuks) nauwelijks terugslag.
CO2 luchtbuks
Dit is ongeveer hetzelfde als een persluchtbuks met het verschil dat deze wordt aangedreven vanuit een flesje vloeibare CO2-gas (dezelfde als voor professionele slagroomspuiten). De druk van CO2-gas is bij kamertemperatuur ongeveer 60 bar. Dit is genoeg om redelijk mee te kunnen schieten. Echter als de temperatuur zakt dan neemt ook de druk snel af. In de praktijk kun je buiten bij koud weer onvoldoende energie leveren voor een acceptabele mondingssnelheid. Zeker als er meerdere schoten na elkaar worden afgeschoten koelt het gasflesje sterk af door verdamping van het vloeibare gas.
Multischots luchtbuksen
De persluchtbuksen en CO2-buksen zijn door hun opzet geschikt voor het snel na elkaar afschieten van kogels. Het spannen beperkt zich tot het spannen van het trekker-mechanisme (hamertje dat bij afdrukken een luchtklep opent). Deze buksen zijn vaak voorzien van een magazijn met 8 of 10 pellets. Het spannen en doorladen gebeurt in één beweging met een hendel. Een nieuwe trend is de semi-automatische luchtbuks en vooral Chinese fabrikanten timmeren hiermee aan de weg. Deze hoeven niet gespannen te worden. Alleen een trekker overhalen en de kogel is weg.
Kaliber
Het kaliber is de doorsnede van de loop (en dus ook de kogel) en deze wordt in millimeters en inches aangegeven. Het meest gebruikte is kaliber 4,5 mm (.177”) gevolgd door het kaliber 5,5 mm (.22”). Er is ook nog een 5 mm (.20”) standaard. De originele pompbuks heeft dit kaliber. Dit kaliber wordt tegenwoordig weinig gebruikt.
Mondingssnelheid
Voor alle luchtbuksen geldt dat de mondingssnelheid hoog genoeg moet zijn om een doel op enige afstand te kunnen raken. De mondingssnelheid is in de loop van de tijd toegenomen tot bijna de snelheid van het geluid. Dit is zo’n 330m/s (ofwel 1190 km/u). Als de snelheid van de kogel (pellet) in de buurt van de geluidssnelheid komt wordt de kogelbaan onvoorspelbaar en neemt de nauwkeurigheid af. Goede luchtbuksen blijven onder de 300 m/s.
Mondingsenergie
Voor een normale loden pellet van het kaliber van 4,5 mm is een mondingsenergie van 20 Joule nodig om 300 m/s halen. Voor een 5,5 mm loden pellet heb je zo’n 40 Joule nodig voor 300 m/s. Eén Joule is de energie die nodig is om 100 gram 1 meter omhoog te tillen. De klap die door een pellet met bijvoorbeeld 30 joule rest-energie wordt uitgedeeld komt overeen met de klap van een flinke baksteen van 3 kg die vanaf één meter hoogte wordt losgelaten.
De luchtbuksen voor erfschutters hebben, afhankelijk van het kaliber, meestal een mondingsenergie van tussen de 20 en 40 Joule. In Nederland is er geen beperking voor wat betreft het afgegeven vermogen. In Engeland zijn luchtbuksen met een mondingsenergie van meer dan 16,3 joules vergunning-plichtig. In Duitsland is dat vanaf 7,5 joules het geval. Met deze beperkingen is een kaliber van 4,5 mm feitelijk de enige mogelijkheid voor een acceptabele mondingssnelheid. Dit is de reden dat dit kaliber in West Europa het meeste voorkomt. Tegenwoordig zijn er ook extreem zware luchtbuksen te krijgen met kalibers van 6,35 mm en 9 mm en een mondingsenergie tot wel 100 Joule.
Vorm van de Kogel (Pelletvorm)
De vorm van pellets varieert. Voor het schieten op kaarten (ook bij wedstrijdschieten) worden meestal pellets met een platte kop gebruikt. Voordeel hiervan is dat deze een mooi uitgesneden gat in de kaart maken en je goed kunt aflezen waar de kaart is geraakt.
Erfschutters gebruiken meestal pellets met een ronde of puntige kop. Deze vliegen gelijkmatiger en dragen verder door hun meer aerodynamische vorm.
Om de impact te verhogen worden bij de jacht pellets met een holle punt gebruikt. Deze pellets vervormen bij inslag en blijven hangen in het weefsel. De uitgedeelde klap is dan veel groter omdat alle energie in het weefsel wordt afgegeven. NB: Jagen met luchtbuksen is in Nederland verboden.
Richtkijkers (Scopes)
Tenslotte zijn er nog verschillende richtkijkers (scopes). Goedkopere luchtbuksen zijn voorzien van een verstelbare “Korrel en Keep”. Tegenwoordig zijn de meeste luchtbuksen voorzien van een telescoop-richtkijker en/of een rails waarop een scope kan worden gemonteerd. Richtkijkers zijn er in vele soorten, met ieder hun specifieke toepassing. Voor luchtbuksen zijn er speciale telescoopkijkers, die zijn gemaakt voor de relatief korte afstand (10 tot 100 meter) waarop wordt geschoten. Speciaal voor veerbuksen zijn er robuuste richtkijkers die bestand zijn tegen de heftige terugslag van dit soort luchtbuksen.
Waar moet je allemaal voor kiezen?
Als je denkt aan het kopen van een luchtbuks, dan kom je al de hiervoor genoemde zaken tegen. Je moet dus keuzes maken. Dat begint al met de vraag hoeveel geld je wilt uitgeven. Als een persluchtbuks binnen bereik is dan is dat aan te bevelen. De keuze voor de mondingsenergie en het kaliber wordt bepaald door de ruimte die je hebt om het huis of op het erf. Als je de buks ook voor wedstrijden wilt gebruiken ben je beperkt tot een mondingsenergie van 16,3 Joule en een kaliber van 4,5 mm. In het volgende gaan we per onderdeel dieper in op de eigenschappen en de beschikbare keuzeopties.