Inleiding
Door: Stephan Somhorst.
Dat luchtbuksen ook een militaire toepassing hebben gehad in het verleden is vrij algemeen bekend. De vraag die mij al en tijdje bezighield was of er ook recent luchtbuksen of luchtpistolen in gebruik zijn of zijn geweest bij het leger en politiediensten. Je zou op het eerste gezicht denken van wel, er zijn nogal een aantal voordelen te bedenken van luchtdrukwapens ten op zichtte van vuurwapens.
- Luchtbuksen zijn stil, ze maken geen knallen die in de omgeving waarneembaar zijn of zijn in ieder geval goed te dempen.
- Luchtbuksen zijn makkelijk om mee te schieten, ze zijn eenvoudig te richten en zijn niet te zwaar of te groot voor beginnende of onervaren schutters.
- Luchtbuksen zijn een perfect trainingswapen dat eenvoudig in elkaar steekt en de munitie is goedkoop in vergelijking met vuurwapens.
- Luchtbuksen zijn accuraat en voorzien van een scope zijn doelen op 50 tot 100 meter met een luchtbuks geen enkel probleem.
- De munitie van luchtbuksen is niet aan veroudering onderhevig.
- Luchtbuksen hebben geen mondingsvuur en zijn dus moeilijk te lokaliseren.
- Luchtbuksen laten geen sporen achter in de vorm van hulzen of andere (kruit)resten.
Geschiedenis
Eerst maar een duik in de geschiedenis van luchtdrukwapens. Door te graven in de geschiedenis van de luchtbuksen leer je beter begrijpen waarom ze op sommige tijdstippen en plekken in de tijd en in gebruik (weer) opduiken.
Luchtbuksen werden vooral als persoonlijk wapen gebruikt en/of ten behoeve van de jacht. Bedenk dat er in die begintijd geen handzaam vuurwapen bestond. Daarnaast waren er in het verleden veel officieren die een speciaal luchtgeweer voor hun zonen lieten maken om ze te bekwamen in het schieten en voor te bereiden op een militaire carrière. In de 18e en 19e eeuw werd in bepaalde kringen een militaire carrière gezien als eervol en als iets om te willen bereiken en na te streven.
De oudste luchtbuks is bewaard gebleven is uit de 16e eeuw (!) en dit wordt algemeen erkend als het begin van de moderne luchtbuksgeschiedenis.
In het Livrustkammar Museum in Stockholm is dit mechanische (blaasbalg) luchtdrukgeweer te zien. Het is gemaakt in 1580. Een blaasbalg perst lucht samen in de kolf van het wapen. Na het overhalen van de trekker schiet een soort dartpijl weg.
Rond 1600 werd de eerste luchtbuks ontwikkeld dat werkt met een veer en een metalen zuiger. Het is een experimenteel wapen, gemaakt in opdracht van Henrdrik IV (1553 -1610) van Frankrijk. In beschrijvingen uit die tijd weten we dat er meerdere luchtdrukwapens zijn geweest. Maar vaak ging het om eenmalige stukken en helaas zijn er slechts zeer weinig van die oude luchtdrukwapens bewaard gebleven.
In de 18e eeuw maakt de Londense firma Mortimer en Clark luchtgeweren met een verwisselbare loop. Een schutter moest tien keer pompen om een keer te schieten. Een ander nadeel van luchtgeweren is de hoge prijs. Toch hebben ze in die tijd ook voordelen boven vuurbuksen. Met een luchtbuks kan de schutter meerdere keren per minuut vuren. Na het afgaan van het schot wordt het zicht niet ontnomen door rook en kruitdamp. Omdat er geen vonken uit de loop komen, is de schutter in het donker moeilijker te traceren. Verder is het wapen veel minder gevoelig voor vocht en veel lichter dan een vuurbuks.
De Girandoni is misschien wel de bekendste luchtbuks uit de geschiedenis. Deze oude luchtbuks heeft een .46 caliber, met trekken en velden, multi-shot luchtbuks, accuraat en dodelijk tot 150 yards (ca. 140 meter). De Girandoni is wat we vandaag de dag een Pre-Charged Pneumatic (PCP) buks noemen. Het was in Oostenrijkse militaire dienst gedurende ca. 35 jaar en was het eerste echt functionele repeterende geweer! In 1799 kiest het Oostenrijkse leger vanwege de voordelen voor luchtgeweren van het merk Girandoni, uitgerust met een repeteersysteem voor de kogels. Deze wapens kunnen twintig kogels per minuut afvuren. Een leger van 500 man is in staat in een halfuur 300.000 kogels af te vuren. Mogelijk zijn er wel 1500 luchtgeweren daadwerkelijk geproduceerd en zagen we ze herhaaldelijk de strijd tegen Turkije, Frankrijk, en de Geconfedereerde Staten van de Rijn (delen van het huidige Duitsland).
Als de technologie van luchtcompressie en opslag in die tijd verder ontwikkeld was geweest, had de geschiedenis van de ontwikkeling van handwapens en het gebruik ervan in het leger en bij politiediensten er mogelijk heel anders uit gezien. Maar met de stand van de techniek van toen hadden de Girandoni en andere soortgelijke wapens de tijd en de inspanning tegen om het luchtreservoir weer op druk te krijgen (zo’n 1500 slagen met een fietspompachtige handpomp) en daarnaast had men te maken met de beperkingen van deze reservoirs om de druk vast te houden.
Rond 1850 komt er in Duitsland een luchtbuks voor verschillende doelen. De loop met een kleine diameter is geschikt voor de jacht op klein wild. Door de loop te verwisselen kan het wapen voor de hertenjacht gebruikt worden. Tot na de Tweede Wereldoorlog is dit jachtwapen gebruikt.
Het vuurwapen verdringt aan het begin van de 20e eeuw de luchtbuks uit actieve dienst, omdat de kogel en het kruit in een huls worden verpakt. Daardoor is het vuurwapen eenvoudig in één handeling te laden. Voor de luchtgeweren lijkt in het leger alleen nog een rol als trainer weggelegd.
Trainers
De luchtbuksen die als “militaire stijl” of als “tactical” geclassificeerd worden en uitsluitend voor de consument op de markt zijn gebracht laat ik voor wat ze zijn en ga er in dit artikel aan voorbij.
Nadat er vanaf begin 20e eeuw goed bruikbare luchtbuksen zijn ontwikkeld voor (militaire) trainingsdoeleinden werden zelfs de kosten van .22 rimfire patronen als duur gezien in vergelijking tot de prijzen voor luchtdrukpellets.
Hitlerjugend (Duitsland)
Adolf Hitler wilde het Duitse leger herbewapenen maar Duitsland stond sinds 1918 onder toezicht van de Volkerenbond. Deze landen zagen erop toe dat Duitsland zich niet kon herbewapenen volgens de condities van de overgave die waren opgelegd in 1919 in de “Vrede van Versailles” na Wereldoorlog I. In Duitsland werden op grote schaal vliegclubs opgericht voor jongeren (voornamelijk mannen natuurlijk) en schietverenigingen om de scherpschutterkunst te promoten binnen de Hilterjugend. De Hitlerjugend was wel toegestaan als een Duitse evenknie van de Scouting (of padvinders). Tienduizenden Duitse jongeren leerden hier vliegen en schieten. Hitler had een vooruitziende blik want het kwam goed van pas in de jaren die volgden.
De Duitsers gebruikten de repeterende Schmeisser (Haenel) luchtbuksen. De Schmeisser 33’s, Mars 110’s en 115’s. Na de oorlog werden deze omgedoopt in de Haenel model 310 en de Anschütz model 275 repeterende luchtbuksen. Ze schieten 4.4mm loden rondkogels door een loop met trekken en velden en zijn nog steeds verrassend accuraat op korte afstand. Van boven naar beneden:
1) Na-oorlogse Haenel Sport Modell 33.
2) Voor-oorlogse versie Haenel Sport Modell 33 (Schmeisser 33)
3) Mars 115 (1935-1940, geproduceerd voor de Hitlerjugend training. Mogelijk ook nog geproduceerd onder de Sovjet overheersing)
4) CZ model VZ-35 w/K98 kolf (1947-1950 ook bekend met bajonet)
5) Hakim military trainer (Egyptische Anschütz ca. 1954)
Wereldoorlog II
MacGlashan Aerial Gunnery trainer (USA).
Er zijn ook luchtdrukwapens gemaakt voor het leger die specifiek bedoeld waren voor trainingsdoeleinden. Een vrij bekende fabrikant is MacGlashen die in deze categorie automatische luchtdrukwapens maakte voor trainingsdoeleinden.
De MacGlashan aerial gunnery trainer werd gebruikt door het US Army Air Corps in Wereldoorlog II om de basisbeginselen van het schieten te leren aan nieuwe luchtmachtmilitairen. De door Paul MacGlashan in Long Beach, Californie, ontworpen en gebouwde MacGlashans waren bedoeld om als introductie voor het toekomstige gebruik van de .30 kaliber Browning 1919A4 Light Machine Gun. Dit laatstgenoemde machinegeweer werd in verschillende varianten ondermeer zowel offensief (vaste montage) als defensief (flexibele montage) toegepast in US bommenwerpers en jachtvliegtuigen in Wereldoorlog II. De MacGlashan vuurde automatisch 300-500 rpm BB’s, afhankelijk van de luchtdruk die werd gebruikt. De luchtdruk werd gegenereerd met een externe compressor. De instellingen zijn zo te wijzigen dat er met een echt werkende “butterfly trigger” geschoten kon worden of met een electromagneet.
AERIAL GUNNERY MACHINE GUN MODEL E11 voorzien van de merknaam Hotpoint en Edison General Electric Appliance Company
MacGlashans waren een van de vele luchtdruk trainers die in gebruik waren bij het Amerikaanse leger tijdens WO II. Anderen, zoals “Hotpoint” van de Edison General Electric Appliance Company, schoot grotere .375-kaliber Bakelieten rondkogels. De Hotpoint stelde een kopie voor van het populaire zware machinegeweer Browning M2, en kwam in afmetingen bijna overeen met het origineel.
Hakim (Egypte)
Na WO II kocht Egypte de ontwerprechten en de productie tooling voor de Zweedse AG-42 Ljungman semiautomatisch vuurgeweer. De Zweden bouwden hun eigen 6.5mm Mauser kaliber, maar de Egyptenaren kwamen om in achtergelaten 8mm Mauser munitie, en besloten om hun geweer (Hakim) om te bouwen naar dat kaliber.
In 1954 contracteerden de Egyptenaren de Duitse firma Anschütz om 2800 .22-kaliber onderspan luchtbuksen te maken als trainers voor hun nieuwe Hakim’s. De trainer was bedoeld als trainingsgeweer om soldaten de beginselen van het schieten bij te brengen zonder de kosten van “full power battle ammo”. Het is een enkelschots onderspanner veerbuks. De spanhendel zit verborgen in de kolf.
Stasi (Oost-Duitsland)
Na de val van de Berlijnse Muur in 1989 toen de voormalige hoofdkwartieren van de Stasi (Ministerie voor Staatsveiligheid ) werden geruimd door de Duitse regering kwamen er duizenden Haenel’s 310 grendelgeweren op de markt. En raad eens waar de luchtdrukgeweren voor werden gebruikt? Precies, schuttertrainingsprogramma’s van de Oost-Duitse jeugd.
Wat elke militaire organisatie weet is dat “oefening baart kunst” of in het Duits “übung macht den Meister”. “Trigger time” is belangrijk, ongeacht waar de trekker aan vast zit. Als de munitie goedkoop genoeg is kunnen de schutters veel meer schieten dan wanneer ze met echte kostbare vuurwapen patronen moeten oefenen.
Vietnam oorlog (USA)
Er heeft ook nog zoiets bestaan als het “Daisy Quick Kill program” in de Vietnam oorlog. Deze trainer is een voorbeeld van het gebruik van een luchtbuks die volgde uit een compleet nieuwe benadering in training. “Instinct Shooting” is nooit een onderdeel geweest in militaire trainingsprogramma’s in de VS. Maar in Vietnam werden de Amerikaanse soldaten blootgesteld aan hinderlagen waarvoor ze niet getraind waren.
Nadat deze aanvallen waren geanalyseerd ontwikkelde het Amerikaanse leger een training om het hoofd te bieden aan deze bedreigingen. Soldaten werden getraind met de Daisy model 2299, om direct aan te vallen (return fire) bij inkomend vuur, een hoogst onnatuurlijke reactie, maar wel een die direct succes had. Bij “instinct shooting” als onderdeel van deze tactiek was het noodzakelijk om soldaten te leren schieten zonder gebruik te maken van richtmiddelen.
Toen echter de vijand eenmaal ontdekt had dat men onmiddellijk “vuur” terug kon verwachten van de oorspronkelijke doelen, werd het gebied tussen de aanvaller en het doel voorzien van boobytraps en mijnen en waren de aanvallers weer in het voordeel. “Instinct shooting” verdween weer in de geschiedenis en duizenden Daisy model 2299 die Daisy voor dit doel had gemaakt kwamen op de markt voor consumenten. Quick Kill werd omgedoopt tot Quick Skill.
In de jaren 60 van de vorige eeuw kocht de U.S. Air Force enkele honderden Crosman model 160 luchtbuksen als trainers.
Daarnaast is bekend dat de Amerikaanse geheime dienst OSS (Office of Strategic Services) op enig moment tijdens WO II honderden pneumatische luchtbuksen heeft gekocht van het type Crosman 101 en 1 miljoen 5,5mm rondkogels waarbij het doel van de aanschaf nooit bekend gemaakt is. De OSS activiteiten zijn op enig moment opgegaan in die van de CIA.
Er werd gespeculeerd dat deze wapens gebruikt werden voor liquidaties of dat de wapens als cadeau gebruikt werd voor hoofden van stammen in de jungle van Zuid-Oost Azië waar ze prima konden dienen voor de jacht.
Heden.
Less lethal – Non lethal
Hier wordt het verhaal toch wat luguber en raakt steeds verder af van onze hobby. In de huidige militaire tactieken houdt men er rekening mee dat het soms ongewenst is om de tegenstander dodelijk te raken, bijvoorbeeld bij een oproer. Maar ook in gevechtssituaties is dan de redenering dat indien men een tegenstander dodelijk treft deze door zijn strijdmakkers achtergelaten kan worden. In het geval van gewond of tijdelijk buiten gevecht is de aanname dat de tegenstander zal proberen om deze strijders mee (terug) te nemen. Op deze manier wordt een aftocht van de tegenstander vertraagd zodat zowel in offensieve als defensieve situaties een voordeel behaald kan worden.
Israël: De onderschepping van een scheepskonvooi voor Gaza vond plaats in internationale wateren in de Middellandse Zee op 31 mei 2010. Israëlische militairen hielden een scheepskonvooi met goederen tegen dat vanuit de wateren rondom Cyprus onderweg was naar Gaza met de bedoeling de blokkade van Gaza te breken en er hulpgoederen af te leveren. Op het schip, de MS Mavi Marmara werden aanvankelijk een soort paintball geweren ingezet.
Bij het enteren van de Mavi Marmara, een van de schepen gesponsord door de Turks-islamitische organisatie IHH, kwam het tot ernstig geweld tussen de opvarenden en Israëlische militairen. Hierdoor werden de militairen gedwongen om over te schakelen naar vuurwapens. Daarbij werden negen opvarenden door Israëlische militairen gedood. Bij deze actie raakten verder 34 activisten en 9 militairen gewond. Volgens Israëlische bronnen ging een groep van 30 activisten de Israëli’s te lijf met messen en ijzeren staven, werden militairen van het dek geworpen en trachtten de activisten militairen te gijzelen.
USA: De FN-303 is een soort luchtdruk granaatwerper en is ontworpen om soldaten de mogelijkheid te geven tegenstanders uit te schakelen die zich verbergen achter muren of in huizen. Door middel van een laserstraal meet het wapen de afstand tot de muur waarachter de vijand zich ophoudt. De gebruiker kan deze afstand voor het afvuren tot 3 meter korter of langer bijstellen. Hierdoor kan de afgevuurde 25 mm granaat (men werkt aan 40 mm projectielen) precies boven of achter de verborgen tegenstander tot ontploffing gebracht worden.
Nederland: En gebeurt er nog wat in Nederland ? Nog niet zo lang geleden hebben we nog kunnen lezen dat onze soldaten moeten trainen door af en toe heel hard “pang pang” te roepen omdat vanwege geldgebrek er onvoldoende munitie beschikbaar zou zijn. Of men op dit moment luchtbuksen als trainingswapen heeft ontdekt heb ik niet kunnen achterhalen.
We hebben in Nederland een fabrikant van luchtbuksen die de Chimera maakt. Wat we weten van de Chimera is dat het de Big Bore 0,75 cal is, ook wel is de moderne PCP ‘Blundebuss’. Het leveren van nuttige lading van meer dan 100 gram op doel. Het schiet veel verschillende ladingen … tot 300m of meer …! Het Chimera geweer levert 210 grain kogels (0.309) over 500 meter nauwkeurig af. Deze zware luchtbuks wordt volgens geruchten ingezet tegen piraterij op koopvaardijschepen. Natuurlijk heb ik contact opgenomen met de fabrikant en de volgende vragen gesteld;
- Levert u ook overheidsdiensten?
- Levert u aan klanten in andere landen? Welke landen zijn dat?
- Welke professionele diensten maken gebruik van uw producten en in welke situaties worden ze ingezet?
- Alle andere informatie die u zou kunnen verstrekken en voor geïnteresseerden van luchtdrukwapens van belang zou kunnen zijn.
Het korte en bondige antwoord luidt dat dit confidentieel is en niet kan worden gedeeld. Dit is natuurlijk niet verrassend.
Conclusie.
Het antwoord is dus, ja. Luchtbuksen werden en worden ook gebruikt bij leger, politiediensten en particuliere beveiligers. De ondersteunende rol van luchtdrukwapens lijkt toe te nemen doordat (militaire) tactieken wijzigen omdat de technische ontwikkeling van luchtdrukwapens opties biedt die voorheen niet beschikbaar waren. Het gebruik van luchtdrukwapens in bepaalde delen van opleiding, training en simulatie bij leger en politiediensten neemt toe.
Luchtdrukwapens staan bij de operationele inzet in het het leger in bij politiediensten in zware concurrentie met allerlei andere “less en non lethal”wapens. De meeste in gebruik zijnde luchtdrukwapens bij leger en politiediensten zijn voor consumenten niet te koop m.u.v. misschien de co2 wapens die gebruikt worden in simulatie trainingen.
En voor mij zijn luchtbuksen en pistolen een hobby met veel verschillende kanten. Geschiedenis, techniek, schieten, concentratie, knutselen, kennis, vrienden en veel lol zijn trefwoorden die op mijn hobby van toepassing zijn.
Stephan Somhorst